Av. Oğuzhan SEYMEN
17 Mayıs 2024 tarihinde Avrupa Konseyi, uzun süredir hazırlıklarını yürüttüğü, “yapay zekaya ilişkin ilk uluslararası sözleşme olan”, “Yapay Zeka Sistemlerinin İnsan Hakları Demokrasi ve Hukukun Üstünlüğü Çerçeve Sözleşmesini” kabul etmiştir.
Belirtilen bu sözleşme, Avrupa dışındaki ülkeler tarafından da Litvanya’nın başkenti Vilnius’ta ve 5 Eylül 2024 tarihinde imzalanması bekleniyor.
1- Hazırlık Safhasının Nasıl Olduğu ve Giriş:
Hatırlanacağı üzere Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından belirtilen sözleşmenin hazırlıkları; ilk olarak 2019 yılında Geçici Yapay Zeka Komitesi kurmak suretiyle başlatıldı. Bu komite de görevini 2021 yılında Yapay Zeka Komitesine devretmişti.
Akıllara ilk takılan konu ise “yapay zekadaki risk temelli yaklaşım”. Bununla ilgili uluslararası sözleşmede, sözleşmeyi imzalayan devletlerin kabul ettiği yasal, idari ve daha birçok tedbiri alınması yükümlülüğünün getirilmesi de dikkat çekiyor.
Ilgili sözleşmede Yapay Zeka sistemi, tamamen makine tabanlı bir sistem olarak tanımlanıyor.
Bu makine tabanlı sistemde sözleşmeye göre, açık ve zımni hedefler için belirli girdiler veriliyor.
Ardından fiziki ve sanal ortamlar, tahmin, içerik, öneri ve karar yollarıyla etkileniyor. Ayrıca bu ortamlarda da nasıl çıktı üretileceği bu sistemde öngörülüyor.
2] Uluslararası sözleşmeye kadarki tüm hazırlık ve gelişmeler nelerdi?
a] 2019 yılında ilk olarak Avrupa Konseyi ülkelerinin Dışişleri Bakanları; Yapay Zeka sistemlerinin geliştirilmesi, tasarlanması ve uygulanmasına ilişkin fizibilite ve potansiyel unsurlar hakkında çok paydaşlı istişareler yürütmüştür.
Bunun yanı sıra Konsey’in Bakanlar Komitesinde ve yukarıda belirtilen komitelerde, yapay zekanın ortak tanımı yapılmış, yapay zekadan kaynaklanan risk ve fırsatlar ele alınmıştır.
b] 2020 yılında geçici Yapay Zeka komitesinin çalışmalarının ortaya konulduğu bir ilerleme raporu onaylanmıştır. Ayrıca Yapay Zeka için normatik çerçeve ihtiyacı, “yasal olarak bağlayıcı belge bir hazırlanması” Bakanlar Komitesi’nce tavsiye edilmiştir.
c] 2021-2022 ve 2023 yıllarındaki çalışmalara göre ise Geçici Yapay Zeka Komitesi, Avrupa Konseyi’nin insan hakları, demokrasi, hukukun üstünlüğü standartları temelinde; yapay zekaya ilişkin hukuki çerçevenin” muhtemel unsurları” belge olarak kabul edilmiştir.
Ayrıca hukuki çerçeve için” bağlayıcı ve bağlayıcı olmayan enstrümanlar” ele alınmıştır.
3] Sözleşme sistematiği, madde madde neleri işlemektedir?
Sistematik olarak sözleşme, genel hükümler başlağında, sözleşmenin konu ve amacını, yapay zeka sistemlerinin tanımını ve kapsamını belirtmektedir.
Genel hükümler başlıklı 2.bölümde; insan haklarının korunmasını, demokratik
süreçlerin bütünlüğünü ve hukukun üstünlüğüne saygıyı belirtmektedir.
3.bölümde Yapay Zeka sistemlerinin yaşam döngüsü içindeki faaliyetlerine ilişkin ilkelere,
Dolayısıyla insan onuru ve şahsi özerkliğe, şeffaflık ve gözetime, hesap verilebilirlik ve sorumluluğa, eşitlik ve ayrımcılık yapmamaya, gizlilik ve kişisel verilerin korunmasına, güvenilirliğe ve güvenli inovasyona yer vermiştir.
4.bölümde başvuru yolları ve usuli güvencelere,
5.bölümde, risk ve olumsuz etkilerin değerlendirilmesi, azaltılması ve yönetimine,
6.bölümde ise sözleşmenin uygulanması noktasında, ayrımcılık yapmamaya, engelli kişilerin ve çocukların haklarına kamuoyu istişaresine, dijital okur yazarlık ve becerilere, mevcut insan haklarına dair güvenceye ve geniş korumaya yer vermiştir.
7.bölümde, “takip mekanizması ve işbirliği” bakımından, sözleşme tarafı devletlerin konferansı, bilgilendirme yükümlülüğü, uluslararası işbirliği ve etkin gözetim mekanizmaları düzenlenmiştir.
8.ve nihayet son bölümde; sözleşmelerin etkileri, değişiklikler, uyuşmazlıkların çözümü, imza ve yürürlük, katılım, bölgesel uyarlama, federal hüküm, çekinceler, fesih ve bildirim konuları sözleşme hükmü olarak düzenlenmiş ve imza altına alınmıştır.
Temenni:
Avrupa Konseyi Yapay Zeka Çerçeve Sözleşmesinin, yukarıda belirtilen tüm insan hakları ilkeleri ve hukukun üstünlüğü ilkesine, (sadece Avrupa konseri ülkelerinde değil, önce sözleşmeye taraf ülkelerde, ardından taraf olabilecek tüm dünya ülkelerinde) özellikle risk temelli yaklaşım noktasında, huzur barış ve esenlik getirmesini temenni ediyorum.
